Corvo marín (Phalacrocorax aristotelis, Phalacrocorax carbo)

Corvo marín pousao núa pedra nel muelle de Tapia (25/7/2022).

É úa gozada velos engalando como un rayo al son da superficie del mar, mui ben arrentes, dibuxando nel aire úa raya paralela perfecta. Presta mirar cómo chumban pra pescar y quedar adiviando por únde van volver xurdir despóis d’un bon pedazo de tempo. Son os corvos maríos (Phalacrocorax aristotelis, Phalacrocorax carbo). Na costa máis occidental d’Asturias hai muitas islas y pedras unde avezan a pousarse. Dalgúas foron boutizadas con nomes alusivos a esta ave, como El Corveiro, en Valdepares (El Franco), ou A Pedra dos Patos, en Mántaras (Tapia). Desque dou un paseo pol monte de Mirayos, baxo a miudo hasta A Puntúa pra ver se tán nesa pedra á que deron el nome, pra fóra del Arenal, pousaos cuas alas estendidas, enxugando as plumas despóis d’úa búa xeira pescando.

Nas nosas arribadas y penedos máis costos pódense ver os corvos maríos que viven aquí todo el ano y qu’anían y crían os sous pitos. Son da especie Phalacrocorax aristotelis, el que chaman cormorán moñudo en casteyano porque os adultos, nel tempo del cortexo, tein erguidas as plumas del pico da cabeza y véseyes como úa moña. Esta raza é máis pequena qu’el outra que podemos ver nel inverno nel mesmo territorio, Phalacrocorax carbo, conocido como cormorán grande en casteyano. Esta segunda especie é migrante y os exemplares que vemos en Asturias chegan fuxindo del frío del norte y centro d’Europa pra pasar esos meses nun clima máis bon, hasta que volven pr’aló al empezar a primavera. Ademáis de verse nos mesmos sitos costeiros que P. aristotelis, el corvo marín grande entra pra terra polos ríos hasta mui dentro, cousa que nun fai el pequeno. Nos últimos anos, P. carbo tamén empezóu a criar aquí, sobre todo en dalgúas presas grandes del interior da península. Pra estremar as dúas especies, aparte de na grandura, podemos reparar en qu’en P. aristotelis el pico por embaxo acaba antias del oyo, mentres qu’en P. carbo acaba despóis del oyo. Ademáis, éste último nun ten plumas delantre del oyo y resáltaye el peleyo marelo.

Dou corvos maríos da raza grande nel Río Caudal al altura de Santuyano (Mieres). (3/1/2022).

Por causa da contaminación y del embalse dos ríos, y tamén pola pesca d’arrastre, entre outros factores, a población de salmónidos baxóu muito, pro dalgúas asociacióis de pescadores empezaron a botaryes a culpa da falta de capturas a os corvos maríos migrantes. As presióis levaron al Administración asturiana a partir del 2005 a autorizar matar un cupo anual d’elos (control poblacional foi el eufemismo). Nestos anos, que se sepa, matáronse máis de 3.300 exemplares. Según colectivos conservacionistas, estas matanzas vulneran as directivas europeas y xa demostraron ser inútiles: en Francia mataron alredor de 40.000 y en miga miyoróu alí a situación da pesca fluvial. Ademáis, nun hai estudios científicos que demostren que con estas medidas aumentara a población de salmóis ou truitas nin que menguara a población de corvos maríos que chegan.

El númaro d’exemplares de P. aristotelis baxóu muito en Asturias y Galicia, as dúas comunidades da península ibérica unde máis individuos hai censaos. Anque tían protexidos por ser especie amenazada, nun acaban de xurdir. As causas son muitas, como a sobrepesca, a contaminación del mar ou as molestias da xente nos sitos unde anía, pro úa das principales é a chía de corvos maríos que morren embolortaos nos apareyos de pesca, sobre todo os de pouso, os que se largan al fondo, como os tresmayos. Chumban en busca del pexe, nun ven as redes, meten el pescozo por úa maya, nun se dan ceibao y morren afogaos.

Un peteiro de corvos maríos na conocida como Pedra dos Patos, en Mántaras (Tapia). Na veira esquerda vense dous exemplares inmaduros, con plumaxe cardoxo (21/8/2021).

¿Cómo se chaman estas aves en galego-asturiano? Escoyín el nome de corvo marín como principal porque teño anotacióis d’us contos sitos, pro danse máis denominacióis y en cada porto de mar chámanye distinto. Como xa teño comentao, tuven a sorte d’acompañar a Fernando Álvarez-Balbuena hai muitos anos condo encuestóu os nomes da fauna volátil nos portos máis occidentales pral Atlas Lingüístico Marinero de Asturias d’Emilio Barriuso. Os datos recoyidos daquela foron pata maría (As Figueiras), pata (Tapia), cuzuveyo y cuzo (El Porto) y corvo marín (Ortigueira). El estudio de José García sobre a fala del Franco recoye cozobeyo y corvo marín. Defínelos como ‘pato de mar’ y ‘corvo de mar’ respectivamente, pro é evidente que son sinónimos y ta falando das mesmas especies. Nel meu vocabulario de Mántaras rexistréi tamén dúas denominacióis indistintas: pato marín y corvo marín.

A color moura d’estas aves emparentóulas na imaxinación popular cos corvos de terra. A especie xa se chamaba en latín corvus marinus y d’esa denominacion vén el nome francés cormoran, que pinta qu’outras linguas piyaron emprestao, como el casteyano cormorán, el italiano cormorano ou el inglés cormorant. Noutros sitos seguiron máis al pé da letra el étimo latín, como el catalán (corb marí) ou el portugués (corvo-marinho), igual qu’el galego, como imos ver.

Así y todo, os sous avezos al nadar y chumbar, ademáis das patas palmípedas y ese pico con dalgún toque marelo, debéu fer qu’á xente vira nelos asomeñanzas cuas aves del xénero Anas, os curros. Precisamente, en Navia recoyín el nome de curro marín y en Andés, nel mesmo conceyo, curro sin máis, que se sumarían nesa comparanza ás patas marías figueirolas y ás patas / patos maríos tapiegos. El demáis, hai en Andés úa posta de pesca que chaman El Penedo de los Corvos, así que seguramente habería esa outra denominación. Se el adxetivo habitual qu’acompaña al sustantivo é marín ou maría, en Granda (Castripol) dixéronme pata moura, d’esta volta con un adxetivo referido á color y non al hábitat. Volvendo á denominación específica del Franco, en Valdepares constatéi cuzo y cuzoveyo. É chamadeiro ese cuzo, que, cua variante cuz, significa ‘can’ ou ‘cadelo, cría de can’. Nun dou atopao úa relación posible das nosas aves cos cais, agá que s’interpreten como ladridos os sonidos roucos qu’emiten. Os datos inéditos que podo ofrecer de corvo marín son de Cartavio (Cuaña), da Veiga y Abres (A Veiga) y de San Tiso d’Abres, unde me deron a forma acasteyanada de corvo marino.

Os corvos maríos tán bus de ver hasta nas prayas máis visitadas. Estos dous taban pousaos na pedra qu’estrema El Mayolo y Os Friales, en Serantes (Tapia) (18/8/2022).

Deixo pral acabo d’este recorrido polas denominacióis en galego-asturiano outra que ye dan en Ortigueira. Pra eso, qué miyor que botar mao d’us versos d’un gran poeta del lugar, Babel Gayol, publicaos nel sou libro El mar que m’enchumaza: «Volvede a estrobar el remo / encima da talameira, / y a todo ful nel imada / deixar por popa a ribeira, /  unde anda el chumbiaperico / polos penedos y prayas / llevando un pexe nel pico». É chocante este nome de chumbiaperico. Trátase d’un composto de chumbiar ‘tirarse al augua’ y perico, hipocorístico de Pedro que deu pé tamén al adxetivo usao pra chamar a os nenos y nenas que nun tein parada. Pode recordarse aquí outro animal, a pega (Pica pica), tamén conocida dayundes como marica, hipocorístico de María.

El chumbiaperico d’Ortigueira ten un parente galego nel porto coruñés de Pontedeume, porque alí chámanye perico zambullo. Como se pode ver, pinta ter úa estructura denominativa aparecida (se nun interpretamos zambullo como el adxetivo galego que significa ‘baxo y regordeto’). Seguindo con estos datos marineiros de Galicia que dá a estudiosa Ríos Panisse, é interesante botar un oyo a os portos lugueses máis achegaos ás Figueiras. Chama el atención el dato de Ribadeo, patamaría (plural patamarías), porque sería esperable a forma patamariña según el galego da zona (alí dicen galiña y non galía). Polo tanto, pinta ser un empréstamo figueirolo, quizáis interpretando –maría como el nome de muyer. Anque en Rinlo recoyéu corvaraxo (relacionao con corvo), en Cangas, Burela y Viveiro constatóu pata (entremedias, en San Cibrao rexistróu patamariña). A partir del porto de Bares danse outras denominacióis como coca, mobella, canilla, canilonga, chíscala, sichapata, pato, galo mariño, gouma, bambiñeira… anque predominan os nomes como corvo, corvo do mar ou corvo mariño (ás veces acasteyanao como corvo marino). A palabra composta sichapata leva el verbo galego cichar ‘chiscar’, anque col seseo propio da zona, y, sumao al nome de chíscala, iría nel peteiro de denominacióis relacionadas col comportamento del ave, como perico zambullo ou chumbiaperico. En conto al nome de mobella, pode haber errores d’identificación, porque en galego avezan a chamarye asina ás especies da familia Gaviidae, que tein abondo parecido a os corvos maríos condo tán pousadas nel augua y chumban pra pescar.

En asturiano el nome de mobeya, cua variante mabea, si que ta claramente identificao cos corvos maríos. Pro hai máis xeitos de chamaryes nesta lingua, dalgús relacionaos con cagar (¿terá que ver cómo tán de perdidas as pedras unde avezan a pousarse?): dende el pucagón de Veiga hasta el cagoche de Llanes, pasando pol cagón ou cuervu cagón d’Ouviñana y Cuideiru. Outras denominacióis son cuervu, cuervu marín, curru calón, coría y coríu (qu’é el nome máis común pra chamar en asturiano a os curros).