Carola (Cyperus esculentus)

Dúas prantas de carola salindo entre el meiz. Mántaras (Tapia) (15/7/2012.

Hai un herba mui briza, brillante, de color verde claro, qu’aveza a salir nos meizales condo tán medrando y contra a qu’os labradores luitan. É un herba que chegóu de pouco á marina del estremo occidental asturiano. Dicíame un labrador que vera condo se deixara de labrar el trigo, aló a primeiros da década dos setenta del siglo pasao; outro cuntóume que chegara mezcrada cuas patacas de semente. Nun sei se é tan nova por estas terras, pro el que ta claro é qu’é úa especie alóctona, querse dicir, que nun é del país, que chegóu de fora. Así y todo, temos un nome popular pra ela. Os vocabularios de Mántaras, A Roda y El Franco recóyenlo: carola (Cyperus esculentus). En Mántaras tamén se pode ougüir herba carola. Outros sitos unde sentín el nome de carola foi nel Valín (Castripol) y en Salave (Tapia).

A carola ten a mesma traza qu’a xunga (Cyperus longus) y condo florece tamén bota úas espiguías aparecidas a ela, que por algo son del mesmo xénero, pro diferencíase da xunga, sobre todo, en qu’a carola bota us tubérculos nas puntas da reiz. Seguramente como descripción d’esas reices, ademáis del de carola, constatéi el nome d’herba da pera nas Campas y nas Figueiras (Castripol).

Tanto a carola como outra especie parente, Cyperus rotundus, tán consideradas prantas mui dañibles pra outros cultivos porque compiten con elos condo tán medrando y botan compostos bioquímicos que yes frenan a medría, ademáis de ser mui malas de descastar.

El que nun sabe muita xente é qu’a carola, anque os nosos labradores la consideren un herba ruía, noutros sitos lábrase. Esos tubérculos na reiz, que recordan nel sabor á noz ou al aveyana, úsanse pra fer a conocida horchata de chufas. El nome científico da especie, Cyperus esculentus, significa precisamente eso: ‘xunga comestible’. A carola, igual qu’outros cultivos que xa se comentaron como el azafrán ou el limón, trouxéronla á península ibérica os árabes. Foi na rexón mediterránea, con un clima al xeito prá pranta, unde s’estendéu. Y d’ei nacéu, despóis de secar os tubérculos das reices, a elaboración da horchata de chufas, bebida típica de Valencia. A palabra chufa con esa acepción é un empréstamo, porque chufa en galego-asturiano quer dicir ‘alabanza, palabras cuas que se chufa’ (Botóuye muitas chufas, chufóulo muito).

¿D’únde salíu a palabra carola pra chamar a úa especie alóctona? É evidente qu’el vocablo tía qu’esistir xa nel noso vocabulario pra chamar a outras cousas, pro aplicóuse al herba condo parecéu por estas terras y houbo que referirse a ela con dalgún nome. Nel léxico galego, anque pinta que nun s’usa carola pra chamar á pranta, si s’usa pra realidades aparecidas: carola refírese al bulbo d’úa pranta, sobre todo del nabo, y á piña que ten piñóis comestibles. Hasta ten outras acepcióis en galego ben emparentadas semánticamente cua idea de ‘coda dura’: úsase pra chamar ás bolas de bula apegadas al pelo das vacas y pra referirse al ampola seca d’úa mancadura. Y einda hai relación clara con outras variantes da palabra: carolo ‘carozo da espiga de meiz’, ‘cosco verde na noz’, ‘corteyo da parte de riba del pan’, ‘toira seca de terra’; corola ‘noz sin el cosco verde’, ‘noz col cosco verde’, ‘cosco verde da noz’; y corolo ‘grouña da fruta’. D’este reportorio de variantes, en galego-asturiano namáis ta documentada el vocablo carolo ‘carozo da espiga de meiz’ en Ayande. Aníbal Otero relaciona todas estas palabras col latín caryon ‘nuez’ y ten toda a traza de que tamén tía detrás da nosa herba carola cuas súas chufas duras na reiz.

En casteyano, a pranta conócese como juncia avellanada. En galego, ademáis de chufa, castañeta y herba da bola, chámase xuncia ou xunca doce. Nun puiden volar en ningún dato de cómo ye chaman en asturiano.